De algemene nabestaandenwet menselijker maken

Je moet er niet aan denken, maar toch kan het gebeuren: je partner komt te overlijden. Naast de emotionele nachtmerrie waarin je belandt, heeft dit vaak ook financiële gevolgen. De overheid wil dat nabestaanden zeker zijn van een basisinkomen en daarom kunnen zij aanspraak maken op een uitkering via de Algemene nabestaandenwet (Anw).

Hoe goed dat stelsel van sociale zekerheid ook is, in de praktijk blijkt het vaak te complex. Vooral voor mensen in de rouw. Het systeem zorgt ervoor dat mensen die al in een enorm heftige situatie zitten, nog meer stress en angst kunnen ervaren. Of de uitkering helemaal niet aanvragen, ook al hebben ze er recht op. Dat kan anders!

Voor het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Sociale Verzekeringsbank (SVB) zijn we aan de slag gegaan om het Anw-systeem eenvoudiger en menselijker te maken.

“Ik had altijd alles wel op een rijtje, maar toen ik het verlies van mijn partner moest verwerken, had ik geen enkele ruimte meer in mijn hoofd. Ik was continu bang om dingen over het hoofd te zien bij de Anw. Dat maakte me heel onzeker.”

Rond de tafel met nabestaanden

Het systeem van de Anw beter laten aansluiten bij het denken en handelen van de mensen die er recht op hebben. Dat was het doel van het ministerie en de SVB. Met andere woorden: de mens moet weer centraal. Laat dat maar aan ons over.

In een ontwerpend onderzoek bogen we ons eerst over het huidige systeem. Hoe is het nu georganiseerd? En waar loopt het spaak?

Vervolgens openden vijftien nabestaanden voor ons hun deuren. We zijn door middel van co-reflectie in gesprek gegaan over hun ervaringen en belevingen. Over hoe zij die eerste periode van rouw hebben ervaren, en welke invloed de Anw-procedure daarop had. Zo kwamen we er bijvoorbeeld achter dat mensen in de eerste paar weken van rouw heel weinig onthouden. Dus krijg je één week na het overlijden van je partner een brief op de deurmat om je te wijzen op de Anw? Grote kans dat je die gelijk weer vergeet.

We verzamelden de verhalen van de Anw-gerechtigden, bedachten samen oplossingen voor knelpunten en hielden onze ideeën tegen ze aan. Zo kwamen we uiteindelijk tot een voorstel: een nieuwe blauwdruk voor het Anw-systeem met meer aandacht voor de mens.

– Wat doet dat met jouw gevoel van leven?

“Ik voel me door de overheid beetgenomen. Ik snap niet waarom zo zo hardvechtig zijn, begrijp ik niks van”

Voorbeeld initiatief: videogesprekken

Een menselijker systeem – daar moet je de hele organisatie voor mee hebben. Daarom hebben we niet alleen een nieuwe blauwdruk ontwikkeld, maar op eigen initiatief ook meegedacht over de implementatie daarvan. Wat is er nodig om ook alle collega-ambtenaren van het ministerie en SVB te inspireren? Om ze mee te nemen in de gedachte dat het systeem menselijker moet?

Samen met videoproductie bureau BLIK film maakten we twee videoportretten van Anw-gerechtigden. Persoonlijke verhalen die raken. Die helpen om de mens achter de aanvraag te zien. Die de belevingswereld van de gerechtigden weer een stukje dichterbij brengen.

De video’s hebben intern veel indruk gemaakt en hielpen om betrokken ambtenaren mee te nemen in de urgentie van het vraagstuk. Ook worden ze bij SVB in trainingen ingezet om de medewerkers meer bewust te maken van de moeilijke (rouw)-periode waar Anw-ers doorheen gaan.

Nabestaande

“Ik weet dat ik het tot de 18e verjaardag van mijn kind krijg en dat het dan stopt. Maar ik heb geen idee hoeveel ik dan moet terugbetalen.”

Resultaten en impact

Tien maanden lang hebben we met het ministerie en de SVB gewerkt aan een menselijker systeem voor de Anw. En dat heeft veel in beweging gezet!

Een helder overzicht van waar het systeem schort en adviezen over hoe dit op te pakken. Het rapport omvatte toelichting op verschillende thema’s die naar boven kwamen, inclusief adviezen over de dienstverlening.
Twee videoportretten van Anw-gerechtigden, in samenwerking met BLIK film. Deze persoonlijke verhalen zijn ingezet om de afstand tussen de ambtenaren en Anw-gerechtigden te verkleinen.
De training van de SVB-medewerkers die telefonisch contact hebben met Anw-gerechtigden is uitgebreid. Zij leren nu de belevingswereld van mensen in rouw beter begrijpen. Hiervoor worden onder andere onze videoportretten gebruikt.
Het mensgericht werken is echt gaan leven binnen het ministerie. Er is een minisymposium georganiseerd om ons onderzoek te presenteren, geleid door de nationale ombudsman. Ook is er een Kamerbrief opgesteld met aanbevelingen voor de wezenuitkering waarin ons onderzoek is meegenomen.