Skip to main site content

Social design is een vakgebied waarbij ontwerp wordt ingezet om maatschappelijke verandering teweeg te brengen.

Het vakgebied van social design is de laatste decennia flink in ontwikkeling. Steeds meer ontwerpers zetten hun creativiteit en oplossingsgerichtheid in om aan complexe maatschappelijke vraagstukken te werken. De aanpak van een social designer kenmerkt zich door het centraal stellen van de mensen waar het uiteindelijk om gaat, en samen met hen in co-creatie op zoek te gaan naar passende volgende stappen. Stap voor stap werken zij toe naar een verandering die zowel voor de betrokken individuen èn het systeem als geheel beter werkt.

In dit artikel beschrijven we hoe we bij Afdeling Buitengewone Zaken naar het social design vakgebied kijken en hoe wij er zelf invulling aan geven.

De onderzoeksinstallatie wordt aan twee mensen uitgelegd, iemand anders schrijft diens gevoelens rondom de gouden koets op.

Wat is Social Design?

Ontwerpers zijn van oudsher vindingrijke makers. Of het nu gaat om producten, diensten of hele steden: ontwerpers zijn altijd op zoek naar nieuwe manieren om iets te maken. Social design (of in het Nederlands: maatschappelijk ontwerp) is ontwerp voor maatschappelijke verandering.

Zo werken social designers aan complexe vraagstukken die niet eenvoudig en met één oplossing aan te pakken zijn zoals eenzaamheid, schulden en mensenhandel, ook wel ‘wicked problems’ genoemd. Ze veranderen bestaande systemen die de problemen in stand houden of voegen daar iets aan toe. Binnen die systemen richten ze zich bijvoorbeeld op het gedrag van betrokkenen, de dienstverlening van organisaties en/of regelgeving van overheden. Allemaal zaken waarvoor de social designer nieuwe ideeën bedenkt, uitprobeert en doorontwikkelt.

Niet één definitie

Er is niet één sluitende definitie van het vakgebied omdat het nog volop in ontwikkeling is. Wel stellen Nynke Tromp (TU Delft) en Stéphane Vial (UQAM) dat elk social design het ‘common good’ voor ogen heeft, of in oud Nederlands ‘het nut van het algemeen’. Wij zien dit als het ontwerpen voor zowel het collectieve als het individuele belang.

In hun framework identificeren Tromp en Vial vijf doelen waar social designers zich op dit moment globaal mee bezighouden:

  • Het welzijn van achtergestelde mensen
  • Het verbeteren van diensten van overheden
  • Burgers helpen meer regie te pakken
  • Ontwikkeling van sterke gemeenschappen
  • Duurzame, toekomstbestendige systemen

Wat zijn de kenmerken van social design?

Gezamenlijke doelen

Als maatschappelijke verandering het doel van een social designer is, rijst al snel de vraag welke verandering wenselijk is en wie dat bepaalt. Zeker in complexe vraagstukken zijn hier vaak verschillende perspectieven op. Het gebruik van de gouden koets bijvoorbeeld is voor de één prachtig erfgoed, maar voor de ander de verheerlijking van een zwarte bladzijde uit de Nederlandse geschiedenis. In social design processen zoeken we daarom de ruimte om de thematiek vanuit verschillende invalshoeken te benaderen en onderzoeken we waar de overlap, en waar juist de verschillen zitten. Op die manier ontwikkelen we een doel waar alle betrokkenen zich in kunnen vinden.

Vormvrij

Soms maken social designers nieuwe producten of diensten, maar soms ook een radioprogramma, een installatie, een proces, festival, plek of een nieuwe organisatie. Wat social designers bindt is het maatschappelijke doel waar ze aan werken, niet de vormen of middelen waarmee ze dat doen. Die zijn sterk afhankelijk van wat de context van het vraagstuk nodig heeft, en het repertoire van de ontwerper.

Mens centraal

In social design processen zoeken we zo snel mogelijk de mensen en situaties op waar het om gaat. Om ze goed te kunnen begrijpen, te betrekken bij het bedenken van nieuwe ideeën en uiteindelijk ook om te valideren of ze het gewenste effect hebben. Het heeft geen zin om maatschappelijke veranderingen vanachter een bureau te ontwikkelen. Fileproblematiek laat zich niet volledig vangen in knelpuntkaarten en snelheidsanalyses. Het probleem, maar ook mogelijke oplossingen zien er vanuit de auto ineens heel anders uit. Daarnaast ontwikkelen we oplossingen samen met betrokkenen, zodat zij zich eigenaarschap voelen en meedenken over wat er nodig is. Voor henzelf, en hun omgeving.

Multidisciplinair

Natuurlijk houden ook een hoop andere vakgebieden zich met maatschappelijke vraagstukken bezig, en dat is maar goed ook. De complexiteit van de vraagstukken vraagt daar ook om. We gaan als ontwerpbureau niet in ons eentje alle grote problemen van onze tijd oplossen. Social designers zoeken daarom vaak samenwerkingen op, met experts die alles van het onderwerp weten, maar ook met minder voor de hand liggende vakgebieden. Zo werken we samen met antropologen, psychologen, veranderkundigen, gedragswetenschappers, jongerenwerkers, docenten, politieagenten, etc. In een goed ontworpen proces verbinden we de juiste perspectieven met elkaar en kunnen we samen heel wat stappen zetten.

Impact op straat- en systeemniveau

Met het ontwikkelen van oplossingen vanuit een specifieke context zijn we er nog niet. Door samen met jongeren te werken aan een app die ze helpt bij beginnende schulden weten we zeker dat deze bij hen past, maar het hele systeem van schuldenproblematiek is er nog niet mee aangepast. Om de verandering op langere termijn en voor meer mensen effect te laten hebben, moet er ook iets veranderen in de aanpak van belangrijke schuldeisers en bijvoorbeeld het beleid van banken en gemeenten. Die bereik je via jongeren, en dus zijn er ook op dat vlak goede samenwerkingen noodzakelijk. Met social design beogen we een positieve verandering op verschillende niveaus. We noemen dat impact op niveau van de straat, systeem en alles dat daartussen zit. Door op verschillende lagen belangrijke betrokkenen mee te nemen, ontwikkelen we oplossingen die aansluiten op het gehele systeem.

Drie onderzoekers staan op de stoep, een paar meter uit elkaar te praten met bewoners. Twee van hen hebben een clipboard vast. Eén van de bewoners heeft een boodschappentas vast.

Wanneer maak je gebruik van social design?

Je herkent dit beeld misschien wel: een complex maatschappelijk vraagstuk waarop ambtenaren compleet vastlopen, bewoners verstokt zijn geraakt en/of bedrijven geen verdienmodel zien waardoor verandering uitblijft. Het zijn wicked problems waar Arno Korten in zijn artikel ‘Omgaan met Wicked Problems’ (2019) een heldere uiteenzetting van geeft.

In wicked problems zijn social designers als een vis in het water. We brengen verschillende belanghebbenden en betrokkenen samen, leggen de vinger op de zere plek en duwen soms door totdat we weten waar de pijn vandaan komt. Kortom, we kijken vooruit, zetten verandering in gang en brengen vruchtbare perspectieven waarmee belanghebbenden geactiveerd worden op een manier die bij hen past.

Het eerder genoemde framework van Tromp en Vial maakt concreter voor welke doelen en met welke waarden social designers binnen deze vraagstukken vaak aan de slag gaan.

Waar staat social design?

Het vakgebied social design is de laatste decennia flink in ontwikkeling. Steeds meer opleidingen besteden er aandacht aan, al dan niet in aparte programma’s. Veel social designers bijten zich in een maatschappelijk domein vast, als zelfstandig ondernemer, of als onderdeel van een grotere organisatie of overheid. Er zijn nog relatief weinig design bureaus die zich expliciet richten op social design. 

Een belangrijke ontwikkeling is in de laatste jaren ook te zien bij overheden en maatschappelijke organisaties. Zij houden zich van oudsher al bezig met maatschappelijke opgaven en doen dat steeds vaker samen met ontwerpers. Die samenwerkingen bieden een hoop perspectief, maar brengen tegelijk ook een aantal nieuwe uitdagingen die naar boven komen door de verschillen die duidelijk aanwezig zijn.

Social design showdown

Om de positie en impact van ons werkveld verder te versterken hebben we samen met vakgenoten de Social Design Showdown geïnitieerd. Met dit platform verbinden en verdiepen we het vakgebied in bijeenkomsten, publicaties en onderzoeken.

Social design bij Afdeling Buitengewone Zaken

Afdeling Buitengewone Zaken specialiseert zich in de processen en methodes van social design. Wij zijn niet de inhoudelijke expert op één specifiek vraagstuk, onze expertise zit in de ontwikkeling van een passende aanpak die voor elk vraagstuk en in elke context weer net wat anders is. Essentieel onderdeel van die aanpak is het betrekken van de nodige ervaring, expertise en slagkracht om effectieve stappen te zetten. 

Als social design bureau, opgericht in 2011, hebben wij onze aanpak in verschillende domeinen succesvol ingezet en door ons volwassen netwerk zijn we op de hoogte van de nieuwste (wetenschappelijke) ontwikkelingen en passen we deze toe in onze praktijk.

Afdeling Buitengewone Zaken voert social design uit in opdracht van, en samenwerking met partners die zich inzetten voor maatschappelijke verandering. Vaak zijn dat overheden, maar zeker ook andere organisaties, bedrijven en culturele instellingen met maatschappelijke vragen of doelen. We helpen hen met ontwerpend onderzoek, voeren zelfstandig experimenten uit, of ontwikkelen samen een nieuwe manier van werken. 

Leer ons kennen
Afdeling-Buitengewone-Zaken---Seev - 1
Seev

Social Design voorbeeld

Nederland kent relatief veel jongeren met problematische schulden. Op het moment dat de eerste mogelijkheid tot een betalingsachterstand of schuld zich voordoet, zijn er weinig oplossingen om jongeren te helpen om deze te voorkomen of op te lossen. Samen met Garage2020 ontwikkelden we $eev: een app die jongeren overzicht geeft in hun financiën, haalbare stappen creëert en directe betalingen mogelijk maakt via een simpele ‘klik’. Ook geeft het bedrijven inzicht in of er sprake is van betalingsonwil of betalingsonmacht bij de jongeren.

Bekijk de case