Skip to main site content

Ministerie van Justitie en Veiligheid

De burger beter beschermen tegen online criminaliteit

In 2022 werden 2.2 miljoen Nederlanders slachtoffer van online oplichting.

In 2022 werden 2.2 miljoen Nederlanders slachtoffer van online oplichting. Het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) wil burgers weerbaarder maken tegen deze vorm van criminaliteit. Vaak voelen burgers ergens in hun onderbuik wel dat er iets niet klopt bij bijvoorbeeld een online aankoop, chatgesprek of dringende mail, maar echt op dit onderbuikgevoel reageren is lastig. Daarom onderzochten en ontwikkelden wij samen met het ministerie van JenV vijf gedragsinterventies die burgers helpen om hun onderbuikgevoel te herkennen en daar adequaat actie op te ondernemen.

Verkenning: snelle straatinterviews en goede gesprekken

We voerden snelle straatinterviews en diepgaande kwalitatieve gesprekken met burgers over online criminaliteit. Enerzijds haalden we breed en verkennend inzichten op over: wat zien burgers als hun valkuilen tijdens online shoppen? Hoe beschermen burgers zichzelf nu? Wat zou hen helpen om zichzelf nog beter te beschermen? Anderzijds toetsten en valideerden we in diepgaande gesprekken (methode: co-reflecties) de gedragsinterventies die we ontwikkelden en prikkelden we mensen om zelf interventies te bedenken. In deze fase wisselden onderzoek en ontwerp elkaar razendsnel af. Dit iteratieve proces noemen we ontwerpend onderzoek. Al ontwerpend kwamen we steeds dichterbij interventies die echt aansluiten en passen bij de leefwereld van de mens. 

Wat is een gedragsmechanisme?

Een gedragsinterventie is een manier om mensen (bewust of onbewust) tot een ander gedrag te krijgen. Dit bestaat uit één of een combinatie van gedragsmechanismen die op verschillende manieren geuit kunnen worden in middelen en kanalen. Mechanismen leggen we hieronder uit.

Op zoek naar gedragsmechanismen

Om de interventies krachtig te onderbouwen zochten we specifiek naar gedragsmechanismen. Een mechanisme is een bewezen manier om aan te zetten tot ander gedrag. In dit geval het doelgedrag: mensen herkennen de signalen van online criminaliteit en handelen hier adequaat naar. Zo kan het mechanisme disrupten mensen uit een onbewuste koopmodus halen of maakt een mascotte het makkelijk om berichtgeving rondom online criminaliteit te herkennen.

Voorbeeldinterventie: De Onderbuikmeter

Een mogelijke interventie werd de Onderbuikmeter. Een korte test die plotseling in beeld verschijnt (lees: disrupt) tijdens het online shoppen of afrekenen. In drie korte vragen check je of een online aankoop te vertrouwen is of misschien te mooi is om waar te zijn. Het kan een app zijn die je zelf download als interventie of die bijvoorbeeld geïntegreerd zit in je online bankieren app en daar soms tevoorschijn komt. 

Voorbeeldinterventie: De Voetstapjes

We weten uit de psychologie dat ons brein zich vooral iets aantrekt van gevaren die we met onze eigen zintuigen ervaren. Online criminaliteit kun je niet zien: achter je computer of op je mobiel zie, ruik of voel je de crimineel niet. Dus voelen we het gevaar ook niet. Het mechanisme visualiseren kan een onderwerp dat abstract en ver weg is dichterbij brengen. De ontwerpvraag die we formuleerden was: hoe kunnen we online criminaliteit visualiseren? 

Een mogelijke interventie: De Voetstapjes. Voetstappen die bewegend over desktop beeld of in de fysieke wereld ‘lopen’. Bijvoorbeeld op je mobiele scherm tijdens het afrekenen op een webshop of levensgroot op een station. We prototypten verschillende visualisaties:  een zaklamp, een alarm, een zwarte handschoen.

Voorbeeldinterventie: Word geen Ward

 ”Mij overkomt dat niet” was een veelgehoord antwoord als we mensen spraken over online criminaliteit. Overoptimisme zit diep ingebakken in de mens. We formuleerden de ontwerpvraag: Hoe kunnen we mensen bewust maken dat het juist wel iedereen kan overkomen? 

Mogelijke interventie: Word geen Ward. Een satire over het overoptimisitsiche denken van de mens. Het narratief: Ward is een superoptimistische en zelfverzekerde jongen. Hij denkt dat hem online nooit iets overkomt. Ondertussen loopt hij in zeven sloten tegelijkertijd en wordt hij continu opgelicht. Met op het einde de boodschap: Online oplichters worden steeds slimmer, dus moeten wij dat ook worden. Word geen Ward.

Van 25 gedragsinterventies naar vijf interventies met potentie

In totaal ontwikkelden we 25 gedragsinterventies gebaseerd op beproefde gedragsmechanismen. Vanuit het ministerie JenV was er een begeleidingscommissie met experts die ons de laatste inhoudelijke kennis gaven en adviseerden rondom implementatie. Wat is wel en niet haalbaar? Leden van de begeleidingscommissie waren bijvoorbeeld een expert in fraudepreventie van ING en een expert veiligheidszaken van de Volksbank. Samen met deze experts selecteerden we de vijf interventies met de meeste potentie. Zo kon het Ministerie van Justitie en Veiligheid meteen aan de slag om een campagne te realiseren.

Het stokje doorgegeven

We gaven het stokje door aan een campagnebureau dat de interventies verder doorontwikkelt. Vermoedelijk draait er in 2023 een landelijke crossmediale campagne. 

Resultaten

  • Doormiddel van een begeleidingscommissie werd draagvlak gecreëerd bij betrokkenen.
  • Met waarde voor nu én later. Steeds weer opnieuw kun je interventies ontwikkelen op basis van deze mechanismen.
  • Met waarde voor nu én later. Steeds weer opnieuw kun je interventies ontwikkelen op basis van deze mechanismen.