Een stad in transitie: de rol van onderdoorgangen in inclusieve mobiliteit
De Zuidoostflank van Amsterdam groeit. In de komende jaren worden er 50.000 nieuwe woningen gebouwd. Met deze uitbreiding neemt het aantal verkeersbewegingen sterk toe. De gemeente Amsterdam zet in op een toekomst waarin fietsen, lopen en het openbaar vervoer de norm zijn. Tegelijkertijd ervaren bewoners sociale onveiligheid in de openbare ruimte – en in het bijzonder in en om onderdoorgangen. Hierdoor worden fiets- en wandelroutes minder gebruikt en kiezen mensen sneller voor de auto, wat de mobiliteitsdoelstellingen van de gemeente onder druk zet.
De ruim honderd onderdoorgangen vormen een cruciaal onderdeel van de infrastructuur in Amsterdam Zuidoost. Ze liggen onder dreven – verhoogde autowegen – en metrolijnen, en zijn de verbindingen voor fietsers en voetgangers. De gemeente vroeg Afdeling Buitengewone Zaken om te onderzoeken hoe deze plekken sociaal veiliger gemaakt kunnen worden. Hoe kunnen onderdoorgangen plekken worden die bijdragen aan een toegankelijke, veilige en inclusieve stad?
Een ontwerpend onderzoek naar beleving en behoeften
Om deze vraag te beantwoorden, voerden we een ontwerpend onderzoek uit naar de sociale veiligheid in en om onderdoorgangen. Dit deden we door middel van een combinatie van literatuuronderzoek, veldonderzoek en participatieve sessies met bewoners en bezoekers in Zuidoost.
We begonnen met een grondige analyse van bestaande theorieën en best practices op het gebied van inclusief ontwerp in de openbare ruimte. De inrichting van wegen is vaak gericht op efficiëntie: mensen moeten zo snel mogelijk van A naar B kunnen komen. Dit perspectief houdt onvoldoende rekening met hoe verschillende groepen mensen – zoals vrouwen, ouderen of mensen met een beperking – veiligheid ervaren. En dus prettig gebruik kunnen maken van de openbare ruimte.
Wat wéll werkt is het tijdig betrekken van vrouwen, meisjes en andere groepen die eerder minder zijn meegenomen in ontwerpprocessen en de ervaring en behoeften serieus nemen.
De praktijk: beleving en gebruik van onderdoorgangen
Na de eerste analyse trokken we de Zuidoostflank in. We spraken met bewoners en bezoekers op straat en vroegen hen naar hun ervaring met onderdoorgangen. Wat betekent sociale veiligheid eigenlijk voor hen? Wanneer voelen mensen zich veilig, en wanneer niet? We spraken meer dan 130 passanten – van bewoners die nieuw (in Nederland) zijn tot mensen die er al 40 jaar wonen; van tieners tot gepensioneerden; en van hardloper tot metrogebruiker. Naast gesprekken organiseerden we focusgroepen met bewoners uit de Zuidoostflank. Tijdens deze sessies bespraken we niet alleen de onderdoorgangen zelf, maar ook de routes die mensen afleggen en de plekken die liever vermeden worden, om uiteindelijk tot ideeën en wensen te komen om de sociale veiligheid in en om onderdoorgangen te verbeteren. Zo ontwikkelden we een reeks concepten die we opnieuw konden toetsen in de praktijk.
Vier strategieën voor een veilige openbare ruimte
Het ontwerpend onderzoek resulteerde in drie concrete strategieën die onderdoorgangen en hun omgeving sociaal veiliger kunnen maken:
Basis op orde
Om het gevoel van veiligheid te verbeteren is het van belang dat er een basis op orde is als het gaat om onderhoud en beheer. Denk hierbij aan de juiste verlichting, maar ook een aantrekkelijk uitziende onderdoorgang die goed onderhouden blijft.
Overgangen zachter maken
Een belangrijke factor in de beleving van veiligheid is de overgang tussen licht en donker. Door te zorgen voor geleidelijke overgangen, zowel fysiek als qua verlichting, voelen mensen zich veiliger en voorspelbaarheid wordt vergroot.
Focus op routes
Sociale veiligheid gaat niet alleen over de onderdoorgang zelf, maar over de gehele reis. Door in te zetten op aaneengeschakelde veilige routes wordt het aantrekkelijker om te lopen en te fietsen.
Eigenaarschap aan bewoners geven
Wanneer gebruikers zich verbonden voelen met een plek, stijgt de sociale veiligheid. Dit kan door het betrekken van bewoners bij het onderhoud en door activiteiten te organiseren die aansluiten bij de lokale gemeenschap. Denk aan een tunnelmeester die verantwoordelijk is voor het toezicht en beheer, of een kunstproject waarin buurtbewoners de ruimte samen vormgeven.
Een greep uit de voorgestelde concepten
Een menukaart met handelingsperspectieven
Deze strategieën vertaalden we naar een menukaart waarin verschillende type onderdoorgangen worden afgezet tegen de verschillende strategieën. Ruimtelijke, sociale en belevingsgerichte verbeteringen komen hierin samen. De menukaart leidt tot handelingsperspectieven voor beleidsmakers, zodat zij stappen kunnen zetten in de aanpak naar een sociaal veilige beleving van onderdoorgangen in de Zuidoostflank. Dit is een doorlopend proces: in samenwerking met de gemeente Amsterdam werken we het komende jaar verder aan de concretisering van deze inzichten met meer bewijskracht.
Resultaten en impact
Met deze aanpak laten we zien dat sociale veiligheid in de openbare ruimte niet alleen een kwestie is van ontwerp, maar ook van gemeenschap en gedeeld eigenaarschap. Door holistisch te kijken naar het gebruik en de beleving van onderdoorgangen, creëren we plekken die écht bijdragen aan een inclusieve en toegankelijke stad.
-
Door bewoners en bezoekers actief te betrekken bij het proces, worden onderdoorgangen plekken waar mensen zich verantwoordelijk voor voelen en veiliger bewegen.
-
Door routes veiliger en aantrekkelijker te maken, wordt het voor bewoners makkelijker om vaker de fiets of het OV te pakken in plaats van de auto.
-
De gemeente Amsterdam beschikt nu over een breed toepasbare menukaart en strategieën waarmee sociale veiligheid structureel verbeterd kan worden.
Dit project is uitgevoerd in samenwerking met:
Studio Bereikbaar en Mara Jong Kon Chin (Gemeente Amsterdam), om het vraagstuk zowel vanuit expertise over mobiliteit als het vrouwelijk perspectief op de openbare ruimte te benaderen.
Contact
Nieuwsgierig naar onze aanpak, of heb je een vergelijkbaar vraagstuk? Neem nu contact op.
