Ambitie en realiteit
Participatie in de ontwerppraktijk
Geschreven door: Anniek Moll
11 april 2025
Beeld: Marieke Odekerken
Bij Afdeling Buitengewone Zaken werken we in onze social design trajecten altijd samen met de mensen om wie het gaat: de belanghebbenden. Maar wie zijn precies de belanghebbenden? En hoe zorg je ervoor dat ze een stem kunnen hebben in een traject, ook aan de tafel waar besluiten worden genomen? Een geslaagd participatietraject gaat veel over inclusiviteit, samenwerken en machtsverhoudingen. Hoe richt je een proces inclusief in, zodat participatie geen vinkje is, maar echt zorgt voor ontwerpen die leefwerelden van belanghebbenden verbeteren? Hoe geven we vorm aan die inclusieve participatie, die we op papier allemaal zo toejuichen?
Geen traject is hetzelfde en dat vraagt om maatwerk. En dat maakt het juist ook leuk. In elke context mogen we nieuwsgierig zijn. Tegelijkertijd, en dit zullen velen in het veld herkennen, is de dagelijkse realiteit weerbarstig en gaan ambities verder dan de directe mogelijkheden.
Hoe je inclusief werkt is een doorlopend leerproces. Laten we daarom uitwisselen en delen, de moeilijkheden expliciet benoemen. Om zo gezamenlijk te navigeren naar een systeem waarin mensen over hun eigen toekomst beslissen, krachten en kennis serieus nemen en gezamenlijk werken aan maatschappelijke vooruitgang. Omdat we samen meer weten dan alleen, delen we een aantal van onze eigen participatiekrakers. We zijn benieuwd hoe jij hiernaar kijkt. Welke dilemma’s kom jij tegen in de praktijk? Hoe vlieg jij deze aan? We delen deze week onze eerste kraker.
Participatie kraker 1:
Kan je complete representatie organiseren in ontwerpend onderzoek?
Stel je voor: je krijgt van de Zuidelijke gemeente Lodderveen de opdracht om een visie voor de toekomst te maken, die de kijk van álle burgers moet representeren. Je gaat met activiteiten de straat op, spreekt mensen in diverse netwerken en probeert via allerlei kanalen mensen te bereiken. Er worden veel verschillende meningen verzameld en er begint zich een patroon te ontvouwen in de verhalen die gehoord worden. Toch knaagt er iets: je weet dat niet álle type bewoners gesproken zijn. Zij lijken onbereikbaar via de bestaande netwerken en contact maken gaat moeizaam. Er zit een deadline op het traject, de tijd begint te dringen maar de opdrachtgever is tevreden. Wat doe je?
Waarom kraakt het?
Als sociaal ontwerpbureau is het onze verantwoordelijkheid om verschillende perspectieven en ervaringen te belichten. Dit maakt oplossingen beter aansluiten op de geleefde werkelijkheid van mensen. Tegelijkertijd worden onze mogelijkheden begrensd door de tijds- en budgetkaders van de opdracht. Hoe blijven we trouw aan onze maatschappelijke ambitie binnen deze grenzen?
Zo pakken wij het aan
Uit ervaring weten we dat de volgende strategieën goed werken in een situatie zoals zich in Gemeente Lodderveen voordoet.
Stap 1
Juiste perspectieven krijgen door ons te laten leiden door de experts
We beginnen het traject bij het betrekken van belangrijke stakeholders, bijvoorbeeld organisaties die in hun dagelijkse praktijk bezig zijn met het vraagstuk. In Gemeente Lodderveen hebben we een overzicht van alle welzijnsorganisaties, buurthuizen en verenigingen opgevraagd. Deze experts helpen ons te bepalen welke perspectieven belangrijk zijn. We bouwen een betrokken netwerk op waarmee we tussentijds reflecteren.
Stap 2
Door onze navigator voor inclusieve houding weten we wie er mee moeten doen
Uiteindelijk is ieder project maatwerk en valt sensitief zijn voor representatie niet te vangen in een checklist. Gelukkig hebben we een intern team ‘Inclusieve Houding’, dat sinds een aantal jaar het inclusieve gedachtegoed levend houdt bij de rest. We betrekken hen om te sparren over de aanpak in Gemeente Lodderveen. We hebben ook een eigen tool ontwikkeld voor een inclusieve houding in social design trajecten, die kritische vragen stelt over jouw inclusieve houding en concrete tips geeft. .
Stap 3
We gaan voorbij aan ‘de standaard’ door straatonderzoek als aanpak in te zetten
Door letterlijk op straat te staan, doorbreken we de kring van usual suspects die al weten hoe ze hun stem kunnen laten horen. We maken ruimte voor andere perspectieven, van mensen die door willekeur worden aangesproken. We gaan naar zoveel mogelijk wijken en plekken in Gemeente Lodderveen en bezoeken verschillende evenementen. Van de sportdag tot een carnavalsfeest. In het plannen van deze straatonderzoeksmomenten houden we ook al rekening met het mogelijke publiek dat op die plekken zal zijn. Zo maken we effectief gebruik van onze tijd en mogelijkheden.
Stap 4
Flexibiliteit in het traject geeft ons ruimte om ongehoorde perspectieven op te zoeken
Een traject is nooit in steen gegoten, dat maakt het mogelijk om tussentijds de koers aan te passen. In Gemeente Lodderveen organiseren we in samenspraak met de opdrachtgever extra co-creatie sessies die nog niet gepland stonden om zo op wijkniveau mensen te betrekken. Doordat we tijdens het traject leren welke perspectieven nog niet gehoord zijn, kunnen we vervolgacties zo inrichten dat we deze beter betrekken, met uiteindelijk een beter representatief resultaat waar we achter willen staan.
Stap 5
Intuïtief kompas
Soms voelen we dat er iets mist zonder precies te weten wat en waarom. Dit gevoel is belangrijk om verder te onderzoeken. In Gemeente Lodderveen voelden we dat beeldvorming niet klopt met de daadwerkelijke samenstelling van de gemeenschap. Daarom doen we actief extra moeite om bepaalde perspectieven naar de voorgrond te brengen. Door tijd door te brengen in een bepaalde context, ontwikkel je een gevoel waar je met vertrouwen op kunt bouwen.
Stap 6
Eigen initiatief
Soms passen dingen die we verder willen oppakken niet binnen de kaders van de gegeven opdracht. Dan onderzoeken we de ruimte voor een vervolgtraject of de mogelijkheid om een eigen initiatief op te zetten, waarin we wel ruimte maken voor dit perspectief.
Stap 7
Ruimte voor verbetering
In een dergelijke opdracht zou het mooi zijn om een langere tijd ergens te verblijven. Op deze manier kan je laagdrempeliger een netwerk opbouwen en met dat netwerk in contact blijven.
Het is wat ons betreft als social designers onze taak om te signaleren en te agenderen dat er perspectieven gehoord moeten worden. Ook als het project bijna eindigt. We proberen zo veel mogelijk aanvullende perspectieven op te zoeken en flexibiliteit in het proces in te bouwen om hierop te anticiperen. We zijn benieuwd naar jouw ervaringen met het vinden van diverse perspectieven in een project met tijdsdruk. Wat maakt het ingewikkeld, hoe ga je er mee om en waar kunnen we van leren?
